Những con sán

- Thân dẹp
- Có dĩa hút
- Lưỡng tính

LỚP SÁN DẢI (Cestoda)
I. Sán dải heo (Taenia solium); Sán dải bò (Taenia saginata)
- 2 con đều có 4 đĩa hút
- Sán dải heo: có 2 hàng móc, số nhánh tử cung ít
- Sán dải bò: không có 2 hàng móc, số nhánh tử cung nhiều (đếm từ gốc đếm ra)
- Chu trình: Người (sán trưởng thành) --> trứng --> heo, bò ăn phải thành heo gạo, bò gạo --> người
- Chu trình đặc biệt: người nuốt trứng sán do nhiễm từ môi trường hoặc đốt sán dải heo trong ruột người do phản nhu động ruột đốt sán già đi ngược lên dạ dày và vỡ tung trong dạ dày coi như người đó đã nuốt hàng ngàn, háng triệu trứng. Ấu trùng theo dòng máu đi chu du khắp cơ thể tạo thành những nang sán trong cơ thể. Khi nang sán định vị ở đâu sẽ gây bệnh ở đó
- Đốt sán dải heo theo phân ra ngoài
- Sán dải bò không có chu trình tự nhiễm (đốt sán vỡ tung), đốt sán tự chui ra ngoài hậu môn rớt ra ngoài
- Bệnh học: bệnh đường ruột (ruột non)
• Đau bụng, buồn nôn, mất ăn mất ngủ, gầy ốm
• Bệnh do con trưởng thành nhẹ, dễ chữa, có thuốc chữa
- Bệnh gạo nguy hiểm: trứng sán vỡ ra trong dạ dày theo máu đi khắp cơ thể định vị toàn thân: cơ, não, mắt, môi, dưới da
- Nhỏ thì bằng hạt gạo, lớn bằng hạt lựu
- Nằm ở não sẽ bị động kinh cục bộ, rối loạn tâm thần, suy nhược
- Ở mắt: nằm trong hốc mắt, mí mắt người bệnh có thể bị mù
- Trong mô cơ: nhiều gạo thì bị đau cơ không nguy hiểm đến tính mạng, nhiều năm thì hạt gạo hóa vôi
- Ở mô dưới da: những nốt gồ lên ở mô dưới da
- Chẩn đoán: nếu nghi ngờ bệnh đường ruột
• Soi phân: có thể tìm được trứng sán trong phân hoặc đốt sán
- Điều trị: Praziquantel 600mg (10mg/kg trọng lượng)

II. Sán dải chó (Echinococcus granulosus)
- Ký chủ là chó
- Chu trình: Chó --> trứng sán --> cừu (trừu) --> nang ấu trùng-->chó
- Giai đoạn 1: Người nuốt phải trứng sán, Giai đoạn 2: bướu sán bị ép vỡ dịch bướu tràn ra ngoài gây hiện tượng phản vệ, đôi khi nhiễm trùng, Giai đoạn sau: đầu sán tự tung ra trong ổ bụng. Mỗi đầu sán lại phát triển thành 1 bướu sán mới
- Điều trị: chích formol 10% vào bướu sán cho đầu sán chết đi sau đó giải phẩu lấy bướu ra

LỚP SÁN LÁ (Trematoda)
- Thân hình dẹp như cái lá
- Có 2 dĩa hút không chia đốt
Sán lá ruột Fasciolopsis buski (1)
Sán lá gan lớn Fasciola sp (2)
Sán lá gan nhỏ Clonorchis sinensis (3)
Sán lá phổi Paragonimus sp (4)

- Chu trình:
1. Heo
2. Trâu, bò---------------------> Trứng vỡ AT lông ------------------>Ốc (p/t tăng sinh trong thân ốc cho ấu trùng có đuôi)
3. CHó, mèo
4. Heo, chó (nhà, rừng)

------------------->----------------1.TV thủy sinh (ngó sen, củ ấu) --------------------> 1.Heo
------------------>-----------------2.ĐV thủy sinh------------------------------------------> 2.Trâu, bò
------------------>-----------------3. Cá nước ngọt----------------------------------------> 3.Chó, mèo
-------------------->---------------4.Tôm cua nước ngọt ---------------------------------> 4. Heo, chó (nhà, rừng)

- (1), (2) bằng lá chanh
- (1) có 2 dĩa hút, ống tiêu hóa không phân nhánh, thẳng; (2) có phân nhánh
- (3) bằng lá me
- (4) bằng hạt cafe tròn không dẹp như 3 con trên, ống tiêu hóa uốn khúc
- (1), (2) trứng có nắp, 140 µm, trong có đám tế bào trứng, trứng lớn nhất
- (3) trứng bé nhất, 25µm, vỏ có nắp
- (4) trứng 90µm, phía bỏ đối diện nắp dầy lên, ở trong có đám tế bào
- Nang trùng tiết ra chất keo dính vào ĐV thủy sinh
- (1) Bệnh: nhiễm ít hơi mệt mỏi, thiếu máu, vài trăm con đau bụng tiêu chảy, sụt cân, mệt mỏi, thiếu máu, BC toan tính tăng khá cao, nếu nhiễm 1000 con phù nề, mệt lả, suy kiệt rồi chết, Trẻ em lớn, chậm phát triển
- Chẩn đoán: xét nghiệm phân, triệu chứng đau bụng, nhiều nhưng siêu âm gan thấy bình thường, nhiều trứng sán lá ở trong ruột
- Điều trị: Praziquantel
- (2) Bệnh học: người ăn phải động vật thủy sinh có nang trùng sau khi nuốt phải 15 ngày:
• Giai đoạn 1: mệt mỏi, tiêu chảy đau bụng, gan to, BC toan tính trong máu (kéo dài 2 – 3 tháng) là giai đoạn di chuyển của sán lúc còn non: sau khi nuốt nang trùng, ấu trùng xuyên qua thành ruột non phá hủy mô gan và phát triển trưởng thành trong ống mật
• Giai đoạn 2: gan to, đau, viêm ống mật, tiêu chảy xen kẽ với bón, sụt cân, mệt mỏi, thiếu máu, BC toan tính có giảm 1 chút, sốt, đau bụng
- Chẩn đoán: người không là ký chủ thích hợp lắm nên số lượng trứng trong phân không nhiều dễ cho kết quả (-) giả
• Dựa vào vùng dịch tễ
• Triệu chứng bệnh
• Làm siêu âm gan sẽ thấy echo dầy trống lẫn lộn, apxe không rõ bờ rất dễ nhầm với ung thư
• Elisa: chẩn đoán miễn dịch học
- Điều trị:
• Emetin (trước 1991) chỉ tác dụng với sán còn non, gây co thắt tim
• Tricla bendazole (2000) tác dụng lên sán non, sán già
- (3) người là ký chủ thích hợp nên cơ thể người không phản ứng dữ dội
- Chỉ phát hiện khi tình cờ xét nghiệm phân
- Nhiễm hàng ngàn con: đau bụng, tiêu chảy thiếu máu nặng, gan bị xơ hóa suy kiệt dần rồi chết
- Do là ký chủ thích hợp nên đẻ nhiều trứng có thể xét nghiệm phân tìm trứng (≠ sán lá lớn)
- Điều trị: Praziquantel 600 mg
- (4) Ký sinh ở phổi: dạng cafe, người là ký chủ thích hợ
- Thường 2 con sán đực, cái nằm trong 1 nang
- Chẩn đoán: ho, sốt, khạc đàm màu rỉ sắc hay bị nhầm với lao phổi
- Tổng trạng tươi tỉnh có thể làm việc bình thường ≠ người bị lao tổng trạng gầy yếu, suy sụp
- X_Quang không phân biệt lao phổi
- Xét nghiệm đàm tìm trứng
- Khi sán còn non dùng chẩn đoán miễn dịch học tìm kháng thể trong huyết thanh người bệnh
- Đang lưu hành ở biên giới Việt Trung nước ta